تاریخچه تشکیل بورس

به اعتقاد اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بور س هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. واژه “بور س” در لغت و در زبان فرانسوی به معنای “کیف پول” است.در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربور س (TerBeurze) در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بور س» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج مسقف شد بورس می گویند.در آن زمان، این مکان‌ها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کسی می‌توانست در آنجا به فعالیت‌ بپردازد، اما به‌مرورزمان و رفته‌رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان‌ها حاکم شد؛ به‌نحوی‌که پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که اجازه داشتند در این مکان‌ها خریدوفروش کنند. درگذر زمان، تالارهای مسقف بور س شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خریدوفروش می‌کردند، برای خریدوفروش به این تالارها می‌رفتند. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بور س را به‌عنوان تاریخ رسمی تأسیس بور س در دنیا معرفی می‌کنند، اگرچه همان‌طور که گفتیم، پیشینه آن به قبل‌ از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی در بلژیک برمی‌گردد.

اقتصاد ما

تاريخچه بورس ايران اعطاي معافيت هاي مالياتي شرکت ها و موئسسه هاي پذيرفته شده در بورس در ايجاد انگيزه براي عرضه سهام آنها نقش مهمي داشته است . طي 11 سال فعاليت بورس تا پيش از انقلاب اسلامي در ايران تعداد شرکت ها و بانک ها و شرکت هاي بيمه پذيرفته شده از6 بنگاه اقتصادي با 2/6 ميليارد ريال سرمايه در سال 1346 به 105 بنگاه با بيش از 230 ميليارد ريال در سال 57 افزايش يافت .همچنين ارزش مبادلات در بورس از 15 ميليون ريال در سال 1346 به بيش از 150 ميليارد ريال سرمايه در سال 1357 افزايش يافت.در سال هاي پس از انقلاب اسلامي و تا پيش از نخستين برنامه پنج ساله توسعه اقتصادي ، دگرگوني هاي چشميگيري در اقتصاد ملي ديد آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نيز در بر گرفت. نخستين رويداد ، تصويب لايحه قانون اداره امور بانک ها در تاريخ 17 خرداد 1358 توسط شوراي انقلاب بود که به موجب آن بانک هاي تجاري و تخصصي کشور در چارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاري و 3 بانک تخصصي ادغام و ملي شدند.

چندي بعد و در پي آن شرکت هاي بيمه نيز در يکديگر ادغام گرديدند و به مالکيت دولتي درآمدند و همچنين تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران در تير 1358 باعث گرديد تعداد زيادي از بنگاه هاي قتصادي پذيرفته شده در بورس از آن خارج شوند . به گونه اي که تعداد آنها از 105 شرکت و موئسسه اقتصادي در سال 1357 به 56 شرکت در پايان سال 1367 کاهش يافت . بدين ترتيب در طي اين سال ها بورس و اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پايان سال 1367 ادامه يافت . از سال 1368، در هارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي تجديد فعاليت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمينه اي براي اجراي سياست خصوصي سازي ، مورد توجه قرار گرفت براين اساس سياست گذاران در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پاره هايي از وظيايف تصدي هاي دولتي به بخش خصوصي،جذب نقدينگي و گردآوري منابع پس اندازي پراکنده و هدايت آن به سوي مصارف سرمايه گذاري ، در تجهيزمنابع توسعه اقتصادي و انگيزش موثر بخش خصوصي براي مشارکت فعالانه درفعاليت هاي اقتصادي نقش مهم و اساسي داشته باشد . در هر حال، گرايش سياست گذاري هاي کلان اقتصادي به استفاده از ساز و کار بورس، افزايش چشميگيرشمار شرکت هاي پذيرفته شده و افزايش حجم فعاليت بورس تهران را در بر داشت که بر اين تاریخچه تشکیل بورس اساس طي سال هاي 1367 تا نيمه اول سال 1384 به بيش از 445 شرکت افزايش يافت . شرکت هاي پذيرفته شده و شرکت هاي فعال در بورسبه دو دسته تقسيم مي شوند 1 - شرکت هاي توليدي 2 - شرکت هاي سرمايه گذاري شرکت هاي توليدي معمولا به توليد کالاي خاصي مبادرت مي ورزند و در گروه صنايع فعال در بورس قرار مي گيرند و در سازمان بورس با نام و کد خاص خود ، مشخص مي شوند . اما شرکت هاي سرمايه گذاري شرکت هايي هستند که به عنوان واسطه هاي مالي فعاليت مي کنند.اينگونه شرکت ها يا فعاليت توليدي ندارند ويا فعاليت آنها به گونه اي است که با کمک هاي مالي از طريق خريد سهام شرکت هاي توليدي و صنعتي و يا مجموعه اي از آنها به توليد و سرمايه گذاري اين شرکت ها مبادرت مي نمايند .البته شرکت هاي خدماتي نيز اکنون در بورس فعال هستند در بلژيک قرن پانزدهم مردي بود به نام " واندر بورس " که صرافان و دلالان در مقابل خانه اش به داد و ستد پول و اوراق بهادار مي پرداختند. بدين ترتيب نام فعاليتي که بعدها يعني در سال 1460 ميلادي تشکيل شد و بازار متشکلي را شامل گشت از اسم آن مرد بلژيکي گرفته شد اما تاريخ اولين بورس بين المللي را تنها مي توان تا اوايل قرن هفدهم عقب برد يعني زمان تاسيس سازمان بورس آمستردام،با اين حال آنچه ذهنيت اوليه تشکيل چنين سازماني را به وجود آورد ، خود داستان ديگري دارد: تجار و بازرگانان راهي را مي جستند تا در معاملات خود با زيان کمتري مواجه شوند، بهترين راه حل نيز تقسيم زيان بود آنچه در سال 1553 ميلادي رخ داد ايجاد شرکت هاي سهامي عام بود که در سال 1602 ميلادي با تاسيس شرکت هند شرقي شکل اصلي خود را پيدا نمود و بدين ترتيب اساس بازار سرمايه پايه گذاري شد .

بخش مالي اقتصادي هر كشور تامين‌كننده منابع مالي و فعاليتهاي حقيقي اقتصادي محسوب مي‌شود كه به دو بخش تقسيم مي‌گردد :
بازار پولي كه عمدتا توسط نظام بانكي يك كشور اداره مي‌شود كه مهمترين كاركرد آن تامين اعتبارات كوتاه مدت است. بازار سرمايه كه كاركرد اصلي آن تامين مالي بلند مدت مورد نياز در فعاليت‌هاي توليدي و خدماتي مولد مي‌باشد .
بورس يك نهاد سازمان يافته‌اي است كه از جمله نهادهاي عمده و اساسي در بازار سرمايه محسوب مي‌شود و در كنار ساير موسسات و سازمانها ، وظايف چندگانه‌اي را برعهده دارد .
كاركردهاي اساسي بورس مديريت انتقال ريسك و توزيع آن، شفافيت اطلاعات، كشف قيمت، ايجاد بازار رقابتي و همچنين يكي از كاركردهاي مهم آن جمع آوري سرمايه‌ها و پس اندازهاي كوچك براي تامين سرمايه مورد نياز فعاليتهاي اقتصادي است .
تاريخچه تاسيس اولين بورس به اواخر قرن چهارده و اوايل قرن پانزده در كشور هلند بر مي‌گردد. اما بورس به صورت مدون از دو قرن پيش شروع به فعاليت كرده است در حال حاضر با پيشرفت تكنولوژي و استفاده از ابزارهاي الكترونيكي بيشتر معاملات در بورس از طريق رايانه صورت مي‌گيرد .
مهمترين مامويت بورس كالايي بر اساس گزارشات آنكتاد كمك به ساماندهي و اصلاح ساختار بازار محصولات بخش كشاورزي از طريق شفافيت اطلاعات، كشف قيمت، توزيع ريسك و سياليت در معاملات و همچنين تامين منابع مالي مورد نياز فعالان بخش كشاورزي از طريق توسعه بازار سرمايه است كه اولي در كشورهاي درحال توسعه و دومي در كشورهاي پيشرفته و صنعتي ملاك عمل قرار مي‌گيرد .

بورس چیست؟

واژه بورس از نام خانوادگی فردی به نام واندر بورس اخذ شده در اوایل قرن پانزدهم در شهر بروژ در بلژیک می‌زیسته. صرافان شهر در مقابل خانه ی او گرد می آمدند و به داد و ستد کالا, پول و اوراق بهادار می پرداختند. نام او بعدها به کلیه‌ی اماکنی اطلاق شد که محل داد و ستد پول و کالا و اسناد تجاری بوده است.

تاریخچه بورس در ایران

مطالعات اولیه درباره تاسیس بورس در ایران, به سال ۱۳۱۵ هجری‌شمسی برمی‌گردد. در این سال‌, فردی بلژیکی به نام ران لوترفلد پس از انجام مطالعات گسترده درباره تاسیس بورس در ایران, اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم, عملا موضوع بررسی و تاسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تاخیر افتاد.

بلاخره در سال ۱۳۴۱, کمیسیونی در وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تاسیس بورس سهام در این کمیسیون, تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی ۴۱, هیئتی از بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه اندازی بورس ایران, به کشورمان دعوت شدند.

بلاخره پس از چهار سال در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.

از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ تعداد شرکت ها و موسسه های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از ۱۰ بنگاه اقتصادی با سرمایه ۲/۶ میلیارد ریال به ۱۴۲ شرکت با بیش از ۳۰۸ میلیارد ریال افزایش یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی تعداد شرکت های پذیرفته شده از ۱۰۵ شرکت, به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷تقلیل یافت.

علت این امر تملک بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی توسط دولت بوده است. (در اثر ملی شدن بانک‌ها, بیمه و برخی صنایع کشور, تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده، از آن خارج شدند). رکود شدید این بازار در طی هشت سال جنگ تحمیلی نیز از وقایع مهم بورس ایران محسوب میشود.

تعریف بازار بورس اوراق بهادار

بازار بورس اوراق بهادار یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است, که در آن سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت, تحت ضوابط و مقررات خاص, مورد معامله قرار میگیرد.

وظایف اصلی بورس اوراق بهادار:

• فراهم اوردن بازاری شفاف و منصفانه برای داد و ستد اوراق بهادار پذیرفته شده.
• ایجاد سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان داد و ستد, عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است.
• مدیریت انتقال ریسک.
• ایجاد بازار رقابتی.
• جمع آوری سرمایه‌ها و پس اندازهای کوچک برای تامین سرمایه شرکت‌ها و سرمایه گذاری جدید آنها.

جهت تهیه ی ویدئو برای توضیحات بیشتر به این صفحه مراجعه فرمایید.

لینک یوتیوب برای دیدن ویدئو به صورت رایگان.

تعریف سهم در بازار بورس:

سرمایه هر شرکت سهامی عام, به قسمت‌های مساوی تقسیم می‌شود که به هر یک از این قسمت‌ها٬ یک سهم گفته می‌شود. هر فرد پس از خرید سهام مالک جزئی از دارایی شرکت می‌شود. در واقع هر سهم کوچکترین واحد مالکیت شرکت است.

تعریف سهامدار:

به شخص حقیقی یا حقوقی که مالک کسری از سهام شرکت است٬ سهامدار گفته می شود که در سود یا زیان شرکت سهیم است.

سهام:

سهام در معنای میزان مالکیت شخص (حقیقی یا حقوقی) از دارایی یک شرکت است. ویژگی ای که سهام را در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت جذاب میکند، امکان کسب سود بیشتر در ازای پذیرش ریسک بالاتر است.

اگر سرمایه گذار انتخاب مناسبی داشته باشد و سهام مناسبی را انتخاب کند، بازدهی بالاتری به دست می آورد.

تصورات اشتباه راجع به بورس

1. بازار بورس قمار است. یا شانسی است.
2. اگر معامله کردن در این بازار سودآور است٬ چرا همه افراد در این عرصه پولدار نیستند؟
3. انتظار کسب سودهای بسیار بالا! پول دار شدن یک شبه!

انواع شرکت‌ها:

1. شرکت با مسئولیت محدود
2. شرکت تعاونی
3. شرکت تضامنی
4. شرکت مختلط
5. شرکت نسبی

شرکت سهامی که به دو دسته تقسیم می‌شود:

سهامی عام:

قسمتی از سرمایه‌ی این شرکت‌ها از طریق فروش سهام به مردم تامین می شود. سهام این شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار قابل داد و ستد می‌باشد. در این نوع شرکت‌ها نقل و انتقال سهام اسان است و محدود به رضایت دیگر سهامداران نیست.

صاحبان سهام می توانند سهام خود را فروخته و در واقع مالکیت خود را به دیگران منتقل کنند. تعداد شرکا در شرکت سهامی عام زیادتر از سایر انواع شرکت‌های سهامی است.

سهامی خاص:

این نوع شرکت ها تمام سرمایه ی خود را توسط سهامداران خود و موسسه ها تامین میکنند. این شرکت ها نمیتوانند از طریق فروش سهام به عموم، سرمایه ای به شرکت وارد کنند.

تاریخچه پیدایش واژه بورس

همانطور که درباره ظهور و پیدایش هر واژه ای در دنیا و نحوه تکامل آن تاریخچه ای وجود دارد،بورس نیز دارای یک پیشینه و داستانی است که دانستن آن خالی از لطف نیست.

برای مثال واژه‌ بانک از آنجا پدید آمد که در اروپا افراد برای انجام مبادلات پولی خود روی نیمکت‌های میدان‌های قدیمی شهر می‌نشستند و پول‌های خود را مبادله می‌کردند.ازآنجا که لغت «بَنک» در زبان ایتالیایی به معنی نیمکت است، بعدها مراکزی که وظیفه‌ انجام مبادلات پولی را بر عهده گرفتند به بانک معروف شدند.

به اعتقاد اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بور س هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. واژه “بور س” در لغت و در زبان فرانسوی به معنای “کیف پول” است.در آن زمان، بازرگانان تاریخچه تشکیل بورس و کسبه‌ شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربور س (TerBeurze) در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بور س» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج مسقف شد بورس می گویند.در آن زمان، این مکان‌ها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کسی می‌توانست در آنجا به فعالیت‌ بپردازد، اما به‌مرورزمان و رفته‌رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان‌ها حاکم شد؛ به‌نحوی‌که پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که اجازه داشتند در این مکان‌ها خریدوفروش کنند. درگذر زمان، تالارهای مسقف بور س شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خریدوفروش می‌کردند، برای خریدوفروش به این تالارها می‌رفتند. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بور س را به‌عنوان تاریخ رسمی تأسیس بور س در دنیا معرفی می‌کنند، اگرچه همان‌طور که گفتیم، پیشینه آن به قبل‌ از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی در بلژیک برمی‌گردد.

اولین‌ خرید وفروش سهام در بورس

در زمان‌های گذشته، بازرگانان همواره به دنبال آن بودند تا ضرر و زیان‌های احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند. شراکت، راهی بود که می‌توانست ریسک کسب‌وکار آن‌ها را کاهش دهد؛ چون با شریک شدن چندین فرد در یک کسب‌وکار، سود و زیان‌های احتمالی آن کسب‌وکار بین شرکا تقسیم می‌شد. این تجربه، به‌تدریج به تشکیل شرکت‌های سهامی منجر شد. در این شرکت‌ها، هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم می‌شد. اولین شرکت سهامی با نام ماسکوِی (Muscovy) در سال ۱۵۵۳ میلادی، با مشارکت عده‌ای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به ‌سرمایه‌های بیشتر و شرکای بیشتری را آشکار کرد. پیدا کردن شرکای متعدد برای سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار، به مراکزی نیاز داشت که بتواند در واقع‌بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کند. این مراکز، به نام «بور س» معروف شدند. شرکت‌ها با فروش سهام خود در بور س، در واقع سرمایه‌گذاران و شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسب‌وکار خود، پیدا می‌کردند.

اولین بورس جهان در آمستردام

اولین بور س اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. فعالیت‌های مرتبط با بور س در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه‌خانه‌ها شروع شد. این فعالیت‌ها در سال ۱۷۷۳ میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله‌گران وارد فصل جدیدی شد. درنهایت در سوم مارس سال ۱۸۰۱ میلادی، بور س لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.اما بور س نیویورک به‌عنوان سومین بور س بزرگ در گستره تاریخ، فعالیت خود را در ۱۷ می ۱۷۹۲ آغاز کرد و ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال‌استریت نیویورک و زیر درخت نارون بزرگی دورهم جمع شدند و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند. آن‌ها در هشت مارس ۱۸۱۷ با تنظیم اساسنامه شروع به کار بور س نیویورک را رسمیت بخشیدند.

فدراسیون جهانی بور س‌ها (WFE) در حال حاضر وظیفه هماهنگی و تسهیل مبادلات جهانی، حفاظت از حقوق صاحبان سهام و گسترش بور س‌های جهان را بر عهده دارد.

نکتة قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود. بور س اتریش در وین در سال ۱۷۷۱ افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی، جهت تامین مالی جنگ می­ پرداخت. بور س اتریش در پایان قرن ۱۹ میلادی ۲۵۰۰ سهم را در تابلوی خود داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار می­رفت.

بازار بور س نیویورک بطور رسمی، برای اولین بار در ساختمانی اجاره‌ای، واقع در پلاک ۴۰ وال استریت توسط بازرگانان نیویورکی شروع به کار کرد. در آن زمان ریاست این بازار را فردی به نام ” آنتونی استکهلم ” در دست داشت و هر روز صبح لیستی از سهام‌هایی که قابل خرید و فروش بودند را اعلام می‌کرد. در آن زمان برای ورود به هیئت مدیره بور س نیویورک نیاز به داشتن رای دیگر اعضا الزامی بود. علاوه بر این ورود به بازار مستلزم پرداخت پول برای تاریخچه تشکیل بورس خریدن جایگاه بود. در ۱۸۱۷ هر جایگاه ۲۵ دلار و در ۱۸۲۷ هر جایگاه ۱۰۰ دلار ارزش داشت.درحال حاضر تعداد كارگزاران اين بور س به چند هزار شخص حقيقي و حقوقي بالغ مي­گردد.

بورس‌های معتبر دنیا چه بورس‌هایی هستند؟!

بورس نیویورک در ساختمانی اجاره‌ای واقع در پلاک ۴۰ وال استریت شروع به کار کرد. در حال حاضر معتبرترین بورس جهان، بورس نیویورک با نماد (NYSE (NewYork Stock Exchange است. شاخص اصلی این بورس داوجونز (DowJones) نام داشته و معاملات این بورس به صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد. بورس نیویورک از نظر حجم سرمایه‌گذاری و معاملات، بزرگترین بورس دنیا است. بازار بورس نزدک (NASDAQ) نیز به عنوان بزرگترین بازار معاملاتِ خردِ سهام آمریکا توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار بورس نیویورک در سال ۱۹۷۱ تأسیس شده و آغاز به کار کرد.

بورس‌ لندن که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، بورس توکیو (TYO)، بورس فرانکفورت و بورس پاریس از دیگر بورس‌های معتبر و مهم دنیا هستند که نقش بزرگی در اقتصاد جهان ایفا می‌کنند.

در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا، بورس‌های اوراق بهادار فعالیت می‌کنند که یکی از این بورسهای معتبر بورس ایران است.

چگونه بورس در ایران تشکیل شد؟

ایده اولیه ی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ بازمی‌گردد که به درخواست دولت ایران، شخصی بلژیکی به نام “وان لوترفلد” درباره تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بررسی‌هایی انجام داد و طرح قانونی تأسیس و اساسنامه آن را نیز تهیه کرد.

هر چند که در همان زمان بانک ملی ایران نیز به عنوان سازمان متولی امور پولی کشور، مطالعاتی در این زمینه انجام داد، اما به علت نامساعد بودن شرایط برای ایجاد بورس اوراق بهادار، و وقوع جنگ جهانی دوم تمام کارهای انجام شده متوقف شد و ۲۵ سال به تأخیر افتاد. به‌دنبال تحولات اقتصادی و اجتماعی دهه۱۳۴۰ و با توجه به ارتباط گسترده سیاسی و اقتصادی ایران آن دوره با غرب، بالاخره در سال ۱۳۴۱، كميسيوني در وزارت بازرگاني و با حضور نمايندگان وزارت دارايي، وزارت بازرگاني و بانك توسعه‌ي صنعتي و معدني ايران تشكيل و موافقت‌‌نامه‌ اوليه تأسيس بورس سهام در اين كميسيون، تنظيم شد.

در اواخر همان سال ، هيأتـي از بورس بروكسل به سرپرستي دبيركل اين بورس براي مشاركت در راه‌اندازي بورس ايران، به كشورمان دعوت شدند و نحوه تأسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن، و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص شد و چهار سال بعد یعنی در اردیبهشت سال ۱۳۴۵ لایحه قانون بورس اوراق بهادار در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. به دنبال آن، قانون تأسیس بورس اوراق بهادار از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ و از آن درخواست شد که نسبت به اجرای مفاد قانون مزبور اقدام کند، اما در عمل به دلیل آماده نبودن بخش صنعتی و بازرگانی، اجرای این قانون تا بهمن ۱۳۴۶ به تعویق افتاد.

بورس اوراق بهادار تهران از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، فعالیت خود را به‌طور رسمی با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان و سپس سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس‌آباد آغاز کرد. در آن زمان برقراری معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌ها و مؤسسات پذیرفته شده در بورس، عامل مهمی در جهت تشویق شرکت‌ها به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار تهران بود. حجم معاملات در بورس اوراق بهادار تهران تا سال ۱۳۵۷ به دلیل تبعیت از افزایش آهنگ رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده حاصل در بخش صنعت و همچنین به دلیل پذیرش و دادوستد اوراق قرضه، از ۸۳ میلیارد ریال به ۱۵۰ میلیارد ریال افزایش یافت. طی پانزده سال فعالیت آغازین بورس، در مجموع سهام ۱۰۵ شرکت در بورس پذیرفته شد.

از نیمه دوم سال ۱۳۵۷ با بروز اعتصاب و تعطیلی واحدهای تولیدی و بازرگانی در جریان انقلاب اسلامی، بور س اوراق بهادار تهران به‌دلیل بی‌اعتمادی به دولت و وضع مالی شرکت‌ها، و فرار سرمایه با سقوط سهام و کاهش معاملات روبه‌رو شد و به حالت نیمه‌تعطیل درآمد. همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر ۱۳۵۸ باعث دسته‌بندی صنایع در چهار گروه شد که به موجب آن سازمان صنایع ملی ایران برای اداره امور آن‌ها پدید آمد. بدین‌ترتیب بر اثر ملی شدن بانکها، بیمه و صنایع کشور تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته‌شده در بور س از آن خارج شدند؛ ضمن آن که دادوستد اوراق قرضه نیز به دلیل داشتن بهره مشخص، ربوی تشخیص داده شد؛ بنابراین به‌دلیل تاریخچه تشکیل بورس عوامل فوق و وقوع جنگ ایران و عراق، دادوستد سهام و اوراق قرضه در بورس اوراق بهادار تهران تا سال ۱۳۶۱ تقریباً متوقف شد. در سال ۱۳۶۲ تا حدودی تقاضا برای سهام وجود داشت، ولی به دلیل پایین‌بودن قیمت‌های پیشنهادی خریداران، عرضه‌کنندگان چندان زیاد نبودند. در سال ۱۳۶۳، به دنبال تصمیم دولت مبنی بر واگذاری تعدادی از کارخانه‌های دولتی، به کارگران و سایر افراد بخش خصوصی، مبادلات سهام، اندکی افزایش یافت و تا سال ۱۳۶۷ افزایش حجم معاملات با نرخ کاهشی ادامه یافت. پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل متحد از جانب ایران در تابستان ۱۳۶۷ و همچنین تصویب قانون جدید مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات تعاون ملی برای بازسازی در اواخر سال ۱۳۶۷ و مهم‌تر از هر چیز تصویب قانون برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در همین سال، باعث رونق بورس اوراق بهادار تهران و رشد حجم معاملات شد.

بررسی روند فعالیت بورس در دوره ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۵ نشان می‌دهد که روند یکنواختی بر فعالیت بور س حاکم نبوده‌است. بور س اوراق بهادار تهران از سال ۱۳۷۶، دوره تازه‌ای از فعالیت خود را تجربه کرده‌است و زمینه‌های تحولات بعدی بازار سرمایه با اعمال برنامه‌های اصلاحی از این سال پایه‌ریزی شده‌است. ایجاد فضای رقابتی سالم، افزایش علاقه‌مندی و اعتبار فعالیت‌ها و به‌کارگیری شیوه‌های مؤثر تنظیم و نظارت از سال ۱۳۷۷ به‌طور نسبی ایجاد شد و بور س نشانه‌های مثبتی مبنی بر بازگشت رونق را تجربه کرد.

بورس ايران در طول تاريخ فعاليت خود، همواره فراز و فرودهاي بسياری را تجربه كرده است، اما يكي از مهم‌ترين تحولات تاريخ بور س ايران، تأسيس قانون جديدي تحت عنوان ” قانون بازار اوراق بهادار” در اول آذر سال ۱۳۸۴ بوده است كه ضمن رفع برخي نارسايي‌ها و نواقص موجود در قانون اوليه، زمينه توسعه گسترده بور س در ايران را فراهم كرد. براساس اين قانون، بخش نظارتي بور س از بخش‌هاي عملياتي آن تفكيك شد، به اين معنا كه در سال ۱۳۸۵ سازماني به عنوان سازمان بور س و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتي بور س تشكيل گردید. سازمان بور س كه خود تحت نظارت شورايي به اسم شوراي عالي بور س فعاليت مي‌كند، وظايف متعددي دارد كه يكي از مهم‌ترين وظايف آن، تأسيس و نظارت بر عملكرد بور س‌هاي مختلف است،

امروز چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کنند:

1- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می شود.
2- فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بور س اوراق بهادار تهران نمی شوند، مورد داد و ستد قرار می گیرد.
3- بورس کالای ایران که در آن، انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … خرید و فروش می شود.
4- بورس انرژی که به تازگی تاسیس شده و قرار است در آن، حامل های انرژی با محوریت برق، به عنوان یکی از مهمترین حامل های انرژی، خرید و فروش شود.
گسترش ابزارهای متنوع مالی و فعالیت های اطلاع رسانی موجب شده تعداد سهامداران در طی سال های اخیر رشد کند. در این مجموعه برنامه ها، ما بیشتر به معرفی بور س اوراق بهادار و نحوه سرمایه گذاری در این بازار، تاریخچه تشکیل بورس از طریق خرید و فروش سهام شرکت ها و سایر انواع اوراق بهادار می پردازیم تا از این رهگذر علاقمندان به فعالیت در این عرصه بتوانند به اطلاعات مفید و لازم دست پیدا کنند.

در مطالب آینده بورس، قوانین حاکم بر بور س و نحوه فعالیت در آن را توضیح خواهیم داد، پس با ما همراه باشید.

بورس لندن

بورس اوراق بهادارلندن در سال ۱۵۷۱ میلادی توسط توماس گرشام بر اساس مدل بورس اوراق بهادار آنتورپ تأسیس شد و توسط الیزابت اول انگلستان افتتاح و برای استفاده رونمایی شد.تا سال ۱۸۰۱ هیچگونه مقررات یا عضویت رسمی در بورس اوراق بهادار لندن مشاهده نشد .تعدادی اعتقاد داشتند که خرید وفروش سهام امری غیر اخلاقی و شیطانی محسوب می‎شود.و همینطور در طول قرن هفدهم سهامداران به دلیل رفتار غیر حرفه ای و غیر اصولی حق حضور در بورس اوراق بهادار را نداشتند.

بنابراین کارگزاران و سهامداران مجبور بودند از سایر مکانها در مجاورت تالار بورس استفاده کنند .یکی از مکانهایی که کارگزاران و خریداران و فروشندگان اوراق بهادار برای ملاقات و تبادل اطلاعات و تجمع استفاده میکردند بود . این قهوه خانه در مجاورت و نزدیکی تالار بورس قرار داشت .

در سال ۱۶۹۸ اتفاقی افتاد و ایده اولیه تشکیل بورس لندن کلید خورد .در این قهوه‌خانه، یک کارگزار به نام جان کستینگ شروع به تهیه لیست قیمت چند کالا مانند نمک، زغال‌سنگ و کاغذ و نرخ ارز در سال ۱۶۹۸ کرد. در ابتدا این لیست روزانه نبود و تنها چند روز تاریخچه تشکیل بورس در هفته از این لیست منتشر شد. این لیست و فعالیت بعدها به قهوه‌خانه Garraway منتقل شد..

معاملات قهوه‌خانه‌ای و غیررسمی با مشکلات فراوان به مدت چندین سال همچنان ادامه داشت.

سرانجام در سال ۱۸۰۱ میلادی به منظور جلوگیری از تقلب و کلاهبرداری برخی از فعالان بازار، برای تاریخچه تشکیل بورس اولین بار زمینه تشکیل بورس منسجم و سازمان‌یافته اوراق بهادار در لندن به صورت جدی فراهم شد.

بورس اوراق بهادار لندن با پذیرش مجموعه قوانینی توسط کارگزاران و پرداخت حق عضویت مشخصی توسط آن‌ها به سازمان بورس آغاز به کار نمود.

تاریخچه بورس در ایران

ایده راه‌اندازی بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵ برمی‌گردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار، به ایران آمدند. متاسفانه مطالعات راه‌اندازی بورس با آغاز جنگ جهانی دوم و مشکلات داخلی ایران برای مدت طولانی متوقف شد.

به گزارش تابناک اقتصادی به نقل از نبض بورس؛ پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مجددا در سال ۱۳۳۳ ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول شد. این گروه پس از ۱۲سال، در سال ۱۳۴۵، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال کردند که این لایحه در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۵ تصویب شد. بورس اوراق بهادار تهران از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، فعالیت خود را رسما با انجام چند معامله روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد.

پس از آن سهام شرکت نفت پارس، چند نوع اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد در بورس تهران پذیرفته شدند. در آن زمان اعطای معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌ها و موسسات پذیرفته شده در بورس، عامل مهمی در تشویق شرکت‌ها به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار تهران بود. در طی مدت زمانی پس از تشکیل، بورس در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گرفت. بورس در ایران برای مدتی به دلیل تحولات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی رونق چندانی نداشت و عملا تعطیل بود. با آغاز برنامه اول پنج ساله توسعه مجددا بورس در ایران احیا شد. در سال ۸۴ نیز با تصویب قانون اوراق بهادار تحولات مهمی در عرصه بازار سرمایه در ایران شکل گرفت و بخش نظارتی و اجرایی تفکیک شد.

در حال حاضر چهار شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.

طراحی انواع اوراق بهادار، ابزارهای مالی اسلامی، راه‌اندازی نهاد‌های متنوع مالی و همچنین گسترش فعالیت‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی در کنار آزاد‌سازی سهام عدالت موجب شده امروزه تعداد سهامداران بورس رشد قابل توجهی داشته باشد به‌طوری که هم اکنون تعداد سهامداران به حدود ۵۰میلیون نفر رسیده است که این امر با درنظر گرفتن جمعیت ایران، نشان از ورود حداقل ۶۰درصد از ایرانی‌ها به بازار سرمایه دارد.

توسعه بازار سرمایه در ایران قطعا می‌تواند زمینه ساز بسیاری از گشایش‌های اقتصادی باشد و خوشبختانه می‌توان گفت در حال حاضر نیز توجه به اهمیت و جایگاه بورس از زمان تشکیل در ایران، بی‌سابقه بوده که این امر می‌تواند به توسعه بورس در ایران کمک شایانی کند.