بحران دلار در ایران؛ بازار به کدام سو می‌رود؟
اگرچه یافتن پاسخ‌هایی قطعی برای این پرسش‌ها ممکن نیست اما رسیدن به پاسخ‌هایی هرچه نزدیک‌تر و دقیق‌تر می‌تواند سودآور باشد و تصمیم‌گیری و سرمایه‌گذاری‌های آتی را برای فعالان اقتصادی سهل و اطمینان بخش کند.
تب تُند دلار
پیش از تلاش برای رسیدن به این پاسخ‌های مهم بد نیست تا نگاهی به پشت سر داشته باشیم راهی که بازار ارز در چهار دهه گذشته پیموده است.
این مسیر از دلار ۷ تومانی در سال ۵۷ آغاز شده است، ۳۰ سال طول کشید تا قیمت دلار در بازار آزاد ارز تا یک هزار تومان قد بکشد، ۳۰ سالی که با فراز و نشیب‌های بسیار و سیاست‌گذاری‌های گاه عجیب و غریب بانک مرکزی و دولت‌های مختلف همراه بود، رفت و برگشت از سیاست تک نرخی تا چند نرخی، قیمت‌گذاری دستوری تا نگاه به بازار آزاد، از آزادسازی نسبی تا بگیر و ببندهای معمول.
اما دلار برای رسیدن از یک هزار تومان تا ۱۰ هزار تومان چندان انتظار نکشید، یک دهه بعد از فتح کانال ۱۰۰۰ تومانی در تابستان ۹۷ قیمت دلار در بازار آزاد از ۱۰ هزار تومان گذر کرد، برای این گذر زمانی یک سوم گذر قبلی طی شد. تشدید اختلاف‌های ایران و جامعه جهانی بر سر پرونده هسته‌ای ایران که در نهایت منجر به اعمال تحریم اقتصاد ایران از سوی آمریکا، جامعه جهانی و صدور قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل شد از جمله مهمترین دلایل تسریع روند افزایش قیمت دلار در این ۱۰ سال به شمار آورد.
سرعت فتح کانال‌های قیمتی دلار در بازار ارز در ادامه شتابی بیشتر گرفت، این بار برای افزایش قیمت دلار از کانال ۱۰ هزار تومانی تا ۲۰ هزار تومان در بازار آزاد ارز، کمتر از دو سال زمان نیاز بود، طول مدت مورد نیاز این گذار قیمتی، یک پنجم زمان مورد نیاز در جهش قبلی قیمتی بود و بالاخره دلار برای آنکه از ۲۰ هزار تومان به رکورد باورنکردنی ۳۰ هزار تومان برسد، زمانی کمتر از چهار ماه لازم داشت.
فراموش نکنیم که در تمام این دوره‌ها قیمت‌های دیگری برای دلار تعیین و ابلاغ می‌شده که در این بررسی قیمتی نادیده گرفته شده است.
تحریم‌های آمریکا در قالب استراتژی «فشار حداکثری» برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران و مسدود کردن تمام راه‌های دست‌یابی ایران به درآمدهای ارزی و مبادلات بانکی را می‌توان به عنوان یکی از عوامل این رشد شتابان به شمار آورد.
منبع تصویر، Getty Images
پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی – دوشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱
عرضه و تقاضا در نابازار ارز
اما پرسش اصلی همچنان بی پاسخ باقی‌مانده است و آن اینکه حال با نگاهی به این تاریخچه مختصر یکه‌تازی دلار در بازار آزاد، آینده این بازار چگونه تداوم خواهد یافت؟
برای رسیدن به پاسخی نزدیک به واقعیت باید عوامل موثر در بازار ارز را بررسی کرد، اینکه در دو سوی عرضه و تقاضای این بازار چه نیروهای موثری حضور دارند و کشمکش این بازیگران در نهایت به نفع کدام سو رقم خواهد خورد؟
در سمت عرضه بازار، مهمترین بازیگر بازار ارز بانک مرکزی ایران است. این بازیگر با افزایش محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها در دور جدید اعمال محدودیت‌‌ها توانی محدود برای نقش‌آفرینی در بازار دارد.
این محدودیت بر سر راه کسب درآمدهای ارزی و همچنین مسدود ماندن راه بازگشت این ارزها به داخل اقتصاد ایران باعث شد تا بانک مرکزی با احتیاط بیشتری ارزهای به سختی به دست آمده را صرفا برای تعدیل قیمت‌ها در بازار ارز هزینه و عرضه کند.
ماه‌هاست که استراتژی بانک مرکزی در بازار به جای عرضه ارز برای تعدیل قیمت به افزایش دامنه قیمت رسمی از طریق صرافی ملی تغییر یافته است، این استراتژی با کاهش فاصله قیمت ارز در بازار آزاد و نرخ رسمی در صرافی ملی ایران درصدد بوده تا جذابیت‌های سفته‌بازی و نوسان گیری در بازار ارز را کاهش دهد، هرچند که بانک مرکزی و صرافی بانک ملی ایران در اجرای این امر گاه با تردید و هراس عمل کرده‌اند.
مسیر دیگری که بانک مرکزی در سمت عرضه امتحان کرده است تفکیک تقاضاها در بازار ارز است، راه اندازی سامانه نیما برای تقاطع دادن عرضه و تقاضای ارز با در برابر هم قراردادن صادرکنندگان و واردکنندگان قانونی بخشی از این تلاش بود.
اما سامانه نیما به دلایلی متعدد درست کار نکرد، مهمترین عامل ناکامی نسبی سامانه نیما به دلیل منطق اقتصادی صادرکنندگان بود، در حالیکه نرخ ارز در بازار آزاد بالاتر از نرخ در این بازار بود و هست، مقاومت صادرکنندگان برای عرضه ارز در این بازار، منطقی‌ترین رفتار آنها بود و در واقع صادرکنندگان به عنوان عرضه‌کنندگان در بازار تجارت قانونی آن طور که مسئولین انتظار داشتند، نقش ایفا نکردند.
تهدید و تطمیع صادرکنندگان، اعمال فشار بر آنها یا طراحی مشوق برای صادرکنندگانی که ارز خود را به موقع به بازار وارد کرده و در سامانه نیما عرضه کنند، تلاش برای سامان دادن به این سازوکار است.
همچنین اعلام چندباره وعده گشوده شدن قفل ارزهای مسدود مانده ایران در دیگر کشورها که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی پس از هر بحران قیمتی به آن اشاره می‌کند، بخشی از تلاش این بانک برای اثرگذاری روانی بر سمت عرضه بازار است که از فرط تکرار، کارآیی آن از دست رفته است.
منبع تصویر، Getty Images
تورم و تحریم دست در دست هم
اما در سمت تقاضای بازار ارز، مهمترین عامل در تشدید تقاضا برای خرید ارز به عواملی ساختاری بازمی‌گردد. تورم دو رقمی، انتظار تورمی و نااطمینانی از آینده قوی‌ترین بازیگر این سمت بوده و هست.
این تورم مزمن و مانگار در اقتصاد ایران ناشی از رشد نقدینگی و شتاب فزاینده پایه پولی است که عمدتا تحت تاثیر کسری بودجه دولت و بی انضباطی مالی دولت، اتفاق می‌افتد.
نگرانی از آینده اقتصاد ایران صاحبان سرمایه‌های خرد و کلان ریالی را وا داشته و وا می‌دارد تا ریال‌های خود را به دیگر دارایی‌ها و از جمله ارزهایی دیگر بدل کنند تا سرمایه‌هایشان از آسیب تورمی در آینده در امان بمانند، این تقاضای احتیاطی در کنار تقاضاهای سفته‌بازی برای کسب سود و نوسان‌گیری به مهمترین عامل افزایش قیمت دلار و دیگر ارزها بدل شده است.
بانک مرکزی تاکنون حجم این تقاضاها در بازار را اعلام نکرده است اما برآوردها نشان می‌دهد که حجم این بازار به سالانه ۴ تا ۸ میلیارد دلار بالغ می‌شود. بانک مرکزی در شهریورماه امسال با انتشار اطلاعیه‌ای حجم تقاضای روزانه اسکناس در آن مقطع را ۵ تا ۸ میلیون دلار اعلام کرده بود.
اگر آن تقاضای اسکناس را تقاضای معمول به حساب آوریم به این معنا خواهد بود که تقاضای هفتگی در بازار آزاد بین ۳۰ تا ۴۸ میلیون دلار خواهد بود که ارزش سالانه این بازار را به ۱.۵ تا ۲.۵ میلیارد دلار می‌رساند که کمتر از ارزیابی‌های واقع بینانه است.
ضمن آنکه در این میان اخبار منفی در حوزه سیاست خارجی و تشدید تحریم‌ها همواره به عنوان عاملی موثر بر رشد تقاضاهای احتیاطی عمل کرده است، واکنش‌های بازار به اجرای یک سویه مکانیسم ماشه از سوی آمریکا و تحریم ۱۸ بانک و موسسه مالی به عنوان قطع آخرین حلقه‌های باقی‌مانده از ارتباط مالی و بانکی ایران با نظام بانکی بین‌المللی از جمله مصادیق این اثرگذاری‌های روانی بر قیمت‌ها در بازار ارز به حساب می‌آید که می‌توان فهرستی بلندبالا برای این اخبار و واکنش‌های بازار در سال‌های اخیر ردیف کرد.
نزدیک شدن قیمت دلار به محدوده ۳۲ هزار تومان نیز بیش از هر عامل دیگری می‌توان به تاثیر این اخبار بر بازار نسب داد، هرچند که با اطلاعیه بانک مرکزی ایران و تغییر سیاست این بانک قیمت‌ها از این محدوده عقب‌نشینی کردند.
بازدهی دلار منفی شد/ چشم نوسان‌گیران به مناظره
در آخرین روز هفته گذشته، دلار در حالی دومین افزایش متوالی را تجربه کرد که با وجود این بازدهی هفتگی آن منفی شد.
روز پنج‌شنبه شاخص بازار ارز با 2 تومان افزایش به قیمت 3 هزار و 767 تومان رسید. این افزایش در حالی ثبت شد که در مجموع رشد هفتگی دلار به منفی دو دهم درصد رسید. به گفته فعالان، رشد بهای دلار در روز آخر بیشتر ناشی از کاهش حضور بازارساز و خریدهای احتیاطی شماری از معامله‌گران بود. به باور آنها بخشی از بازیگران ارزی در 2 روز انتهایی هفته سعی کردند با خرید ارز خود را در برابر جوسازی‌های احتمالی معامله‌گران غیررسمی در روز شنبه آماده کنند. این دسته انتظار داشتند، بخشی از معامله‌گران پیرامون اتفاقات مناظره روز جمعه (آخرین مناظره پیش از انتخابات) جو روانی در بازار ارز روز شنبه ایجاد کنند. در این شرایط، روز گذشته چشم‌های معامله‌گران به وقایع مناظره اقتصادی بود؛ چراکه می‌توانست در نوسانات روز شنبه اثرگذار باشد. در این میان، عده‌ای از معامله‌گران اعتقاد داشتند، جوسازی روانی معامله‌گران اثر چندانی بر قیمت روز ابتدایی هفته نخواهد داشت، چون بازارساز با عرضه مناسب مانع از افزایش دامنه نوسان خواهد شد.
در بازار سکه روز پنج‌شنبه نیز خریداران دست بالاتر را داشتند و با افزایش تقاضا قیمت سکه تمام بهار آزادی را 4 هزار تومان بالا آوردند. با این افزایش، سکه به قیمت یک میلیون و 209 هزار تومان رسید و میزان بازدهی هفتگی آن به یک دهم درصد رسید. سکه تمام بهار آزادی دو هفته پیش بازدهی منفی را تجربه کرده بود.
دو نیمه متفاوت
قیمت دلار هفته گذشته دو نیمه متفاوت را پشت‌سر گذاشت. شاخص بازار ارز در 2 روز ابتدایی هفته در مجموع 16 تومان از ارزش خود را از دست داد و تا محدوده 3 هزار و 750 تومان پایین رفت. از روز دوشنبه فضای بازار آرام‌تر شد و این ارز دو نوسان متوالی تک تومانی را تجربه کرد. روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه، زمانی برای بازگشت قیمت دلار و قرار گرفتن در مسیر افزایشی بود. شاخص بازار ارز در 2 روز انتهایی هفته گذشته 9 تومان رشد را تجربه کرد و در نهایت با قیمت 3 هزار و 767 تومان به کار خود پایان داد. با توجه به اینکه، دلار پنج‌شنبه دو هفته پیش روی نرخ 3 هزار و 774 تومان قرار گرفته بود، این ارز در هفته گذشته 2 دهم درصد از ارزش خود را از دست داد. افت این ارز در حالی رخ داد که 2 هفته پیش افزایش 3 دهم درصدی را به ثبت رسانده بود.
عده‌ای از فعالان اعتقاد دارند، رشد بهای دلار در انتهای هفته به روز شنبه نیز سرایت خواهد کرد. این دسته اعتقاد دارند، ممکن است بازار نسبت به اتفاق‌های مناظره روز جمعه واکنش نشان دهد و با افزایش خریدهای ارزی قیمت را در مسیر افزایشی قرار دهند. به گفته این دسته، دلار در سال 96 نوسان قیمت چندانی را تجربه نکرده است؛ ولی احتمال دارد با قرار گرفتن در هفته منتهی به انتخابات جوسازی‌های روانی منجر به افزایش دامنه نوسان شوند. این در حالی است که عده دیگری اعتقاد دارند در سال‌های اخیر بازار، تغییرات قیمتی چندانی را ثبت نکرده است و این روند به احتمال زیاد تا روز قبل از انتخابات ادامه خواهد داشت.
جوسازی آمریکایی در بازار ارز/واکنش قیمت دلار به ابقای تحریم ها/واکنش بازار ارز به اخبار منفی
قیمت دلار پس از مخابره سخنان وزیر خارجه آمریکا در صورت خصوص باقی مانده تحریم ها یک کانال بالا رفت. قیمت دلار در حالی وارد کانال ۲۴ شد که دولت وعده پایین آمدن آن تا مرز ۱۵ هزار تومان را داد.در صورت احیای توافق هسته‌ای ایران "صدها تحریم" علیه ایران همچنان باقی می‌ماند. این بخش از صحبت های خبرهای منفی در بازار ارز وزیر امور خارجه آمریکا در بازار پشت خطی دلار، مورد توجه معامله گران قرار گرفت و موجب شد که میزان خریدها تا حدی افزایش پیدا کند. قیمت دلار که بعدازظهر دیروز در مقاطعی زیر مرز ۲۴ هزار تومانی نوسان کرده بود، در معاملات پشت خطی دیشب بالای محدوده ۲۴ هزار و ۱۰۰ تومانی مورد معامله قرار گرفت.
به گزارش اقتصادنیوز، در صورت احیای توافق هسته‌ای ایران "صدها تحریم" علیه ایران همچنان باقی می‌ماند. این بخش از صحبت های وزیر امور خارجه آمریکا در بازار پشت خطی دلار، مورد توجه معامله گران قرار گرفت و موجب شد که میزان خریدها تا حدی افزایش پیدا کند. قیمت دلار که بعدازظهر دیروز در مقاطعی زیر مرز ۲۴ هزار تومانی نوسان کرده بود، در معاملات پشت خطی دیشب بالای محدوده ۲۴ هزار و ۱۰۰ تومانی مورد معامله قرار گرفت. با این حال، تا زمانی که قیمت دلار بالای ۲۴ هزار و ۲۰۰ تومان تثبیت نشده است، دشوار است که تقاضای جدیدی وارد بازار شود. به این ترتیب، می توان گفت، در بازار روز جاری، معامله گران در ابتدا سعی خواهند کرد که واکنش دلار به سطح ۲۴ هزار و ۲۰۰ تومان را بررسی کنند.
واکنش بازار ارز به اخبار منفی
برخی معامله گران عنوان می کنند که قیمت دلار دلار در روزهای اخیر به اخبار منفی با شدت بیشتری در مقایسه با اخبار مثبت واکنش نشان داده است. به عنوان مثال، شماری از معامله گران عنوان کرده اند که بازار ارز نسبت به صحبت های سخنگوی دولت، واکنش کاهشی معناداری نداشت ولی بلافاصله نسبت به صحبت های منفی وزیر امور خارجه آمریکا واکنش افزایشی کانالی نشان داد. ربیعی دیروز عنوان کرده بود که از نگاه کارشناسان ارزش دلار بین ۱۱ تا ۱۷ هزار تومان است. در واکنش به این اتفاق دلار به صورت کوتاهی زیر محدوده ۲۴ هزار تومان معامله شد. با این حال، به سرعت به کانال ۲۴ هزار تومانی بازگشت و دیشب نیز به بالای محدوده ۲۴ هزار و ۱۰۰ تومانی رسید. از نگاه برخی فعالان توجه بیشتر به اخبار منفی به معنای آن است که بازار آمادگی بیشتری برای رشد قیمت دارد. به بیان دیگر، ظرفیت خبری کاهشی بازار کاهش یافته است، ولی گنجایش افزایش قیمت دلار نیز وجود ندارد. البته تمام این معادلات را لغو تحریم های نفتی و بانکی می تواند جا به جا کند.
بازار متشنج دلار و ارز به کدام سو می‌رود؟
به گزارش الفباخبر ، قیمت دلار روز گذشته تحت تاثیر اخبار برجام وارد کانال 30 هزار تومان شد. هر برگ اسکناس آمریکایی عصر دیروز در محدوده 30 هزار و 120 تومان به فروش رسید. این قیمت نسبت به روز دوشنبه تقریبا 350 تومان افزایش را نشان می دهد.
بیشتر بخوانید:
قیمت امروز دلار، یورو و نرخ ارز ۱۶ شهریور ۱۴۰۱
200 هزار دلار حقوق برای هیچ کاری نکردن! | عملکرد فاجعه‌بار نمایندگان ایران در صندوق بین‌المللی پول
عرضه ارز اربعین در این بانک ها
کاهش هیجان دلار در بازار شبانه
در معاملات پشت خطی شب گذشته از هیجان بازیگران ارزی کم شد و نرخ دلار نوسان محدودی را ثبت کرد. عده ای از بازیگران ارزی با توجه به نوسان محدود دلار در بازار شبانه می گفتند احتمالا در روز چهارشنبه خبری از فعالیت سنگین خریداران نخواهد بود. این گروه از فعالان حتی تصور می کنند که اسکناس آمریکایی به زیر مرز ۳۰ هزار تومانی بازخواهد گشت.
پیام آمریکا به بازار دلار ایران
با این حال عده ای از فعالان بازار باور دارند که نرخ دلار در سایه اخبار منفی برجامی پتانسیل رشد دارد . کارین جین پیر، سخنگوی کاخ‌سفید گفت اگر ایران آماده پایبندی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باشد ما نیز آماده انجام همان کار هستیم. هنوز اختلاف هایی با ایران وجود دارد و بایدن هرگز توافقی را که در راستای منافع آمریکا نباشد، با ایران امضا نخواهد کرد.
از سوی دیگر معاون ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در تازه ترین اظهار نظر خود در باره برجام گفت: پاسخ ایران ما را در موقعیتی قرار نداد که توافق را انجام دهیم.ما اعلام کرده‌ایم که شکاف‌ها و اختلافات باقی مانده است؛ از پاسخ ایران واضح است که این شکاف‌ها و اختلافات همچنان باقی است.
دیروز هم برخی خبرگزاری ها به نقل از یک منبع دیپلماتیک اروپایی عنوان کردند که به دلیل پاسخ منفی ایران، توافق هسته‌ای تا قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا وجود نخواهد داشت.
به نظر می رسد برخی معامله گران سعی داشتند با برجسته کردن همین خبر، فضای افزایشی را در بازار تقویت کنند، عاملی که می تواند فعالیت بازیگران ارزی در روز چهارشنبه را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
سیگنال های مثبت و منفی مذاکرات وین بر بازار ارز
دور جدید مذاکرات درباره برجام و برنامه هسته ای ایران روز دوشنبه در وین به پایان رسید و از آنجا که بازارهای مالی در ایران تحت تاثیر اخبار سیاسی قرار دارد، این مذاکرات تاثیراتی بر بازار ارز گذاشت.
به گزارش پرسون، پس از پایان دور جدید نشست‌های هسته‌ای ایران و گروه ۱+۴ در روز دوشنبه هفته جاری، بازار ارز تهران شاهد یک تلاش ناموفق دلار غیررسمی در جهت حضور در سطوح قیمتی کانال ۳۲ هزار تومانی بود.
گزارش‌های ارسالی از هسته مرکزی بازار ارز تهران حاکی از آن است که عمده فعالان معاملات ارزی را فروشندگان تشکیل داده و شرایط فشار فروش در بازار برقرار است. در نهایت قیمت هر برگ از اسکناس آمریکایی با حدود ۵۰ تومان افزایش نسبت به روزهای میانی هفته جاری به رقم ۳۱ هزار و ۶۰۰ تومان رسید. قیمت هر قطعه سکه طلا ضرب امامی نیز در معاملات عصر روز گذشته با حدود ۱۰۰ هزار تومان افزایش به رقم ۱۴ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان رسید.
پس از پایان نشست‌های هسته‌ای وین و بازگشت طرفین قرارداد به پایتخت‌ها در جهت اتخاذ خبرهای منفی در بازار ارز تصمیمات نهایی، معامله‌گران افزایشی با شروع جو منفی نسبت به نتیجه این نشست‌ها درصدد افزایش قیمت دلار برآمدند. این تلاش‌ها به گونه‌ای بود که ارقام ارائه شده در معاملات فردایی دلار در ساعات پایانی روز دوشنبه با حدود ۵۵۰ تومان افزایش نسبت به نرخ‌های پیشین در محدوده قیمتی ۳۲ هزار تا ۳۲ هزار و ۱۰۰ تومان مطرح می‌شد.
شروع بازار روز سه‌شنبه نیز تحت تاثیر این جو افزایشی قرار گرفت. هر برگ اسکناس دلار آمریکا در نخستین معاملات نقدی صبح روز گذشته در رقم ۳۲هزار و ۱۷۰ تومان معامله شد. این افزایش خبرهای منفی در بازار ارز قیمت چشمگیر با عبور بازار از معاملات اولیه خود به آهستگی جای خود را به روند کاهشی داد و نمودار قیمت دلار بازار آزاد دچار تغییر فاز شد.
روند کاهشی مذکور که از حوالی ظهر روز گذشته آغاز شد تا پایان روز ادامه داشت و در راستای آن قیمت اسکناس آمریکایی مجددا به پله‌های میانی کانال ۳۱ هزار تومانی بازگشت. کارشناسان بازار بالا رفتن دست گروه خوش‌بین به نتیجه نشست‌های برجام را عامل اصلی شکست روند افزایشی قیمت دلار در روز گذشته می‌دانند.
اما طبق بررسی گفت‌وگوهای فعالان ارزی در هسته مرکزی خبرهای منفی در بازار ارز بازار تهران این افراد را می‌توان به صورت کلی در ۳ گروه «خوش‌بین- کاهشی»، «بدبین- افزایشی» و «خنثی» تقسیم کرد. دسته اول ضمن اشاره به سیگنال‌های مثبت منتشر شده در خبرهای منفی در بازار ارز روزهای اخیر معتقدند که احتمال حصول توافق به میزان قابل توجهی افزایش یافته و در همین راستا آینده قیمت ارز غیررسمی را در بازار تهران کاهشی می‌دانند. اما دسته دوم برخلاف مثبت‌نگری دسته اول معتقدند که حجم سیگنال‌های نگران‌کننده بیشتر از سیگنال‌های مثبت بوده و بر همین اساس احتمال شکست دور جدید نشست‌ها را قوی‌تر می‌بینند. همچنین این افراد بر این باورند که با انتشار خبر عدم نتیجه‌بخشی نشست‌های برجام قیمت دلار دچار شوک افزایشی خواهد شد. در نهایت گروه سوم فعالان ارزی ضمن اشاره به روند ۱۸ ماهه گفت‌وگوهای وین و سخنان طرفین قرارداد مبنی بر وجود برخی مشکلات معتقدند که احتمال تداوم یافتن گفت‌وگوها وجود داشته و در این صورت قیمت دلار از کریدور تابستانی ۳۱ هزار تومانی خارج نخواهد شد.
دیدگاه شما